Wereld Feesten Almanak

De kortste dag van het jaar - 21 december - is gewijd aan de heilige Thomas. Rond 21 december bestaan allerlei gebruiken en rituelen. De bekendste zijn het gebruik dat langslapers op deze dag moeten trakteren en het luiden van de klokken. Op Sint Thomas mochten kinderen hun ouders of meester buitensluiten totdat hun een traktatie of een verhaal werd beloofd.

De apostel Thomas is vooral bekend omdat hij niet geloofde dat Christus werkelijk was opgestaan uit de dood.

Hoewel 21 december pas na de invoering van de Gregoriaanse kalender de kortste dag werd, was het vanouds een van de dagen rond de joeltijd waarin midwintergebruiken bestonden, heidense gebruiken die op een vrij doorzichtige wijze door de heilige werden gekerstend. Veel volksgebruiken op Sint Thomas zetten de wereld op haar kop, zoals de Romeinen tijdens de Saturnalia deden. In Tettnang, vlak bij het Bodenmeer, gingen jongeren in de Thomasnacht de buurt rond en gooiden stenen potten en kruiken tegen de huisdeuren kapot. Elders waren soortgelijke gebruiken. De hernieuwde levenskracht werd vaak met zang en dans gevierd. In een geschrift uit 1521 klaagt Erasmus dat er in de Thomasnacht in de Rotterdamse kerken wordt gedanst. Ook het Thomasluiden was bedoeld om de levenskracht weer te wekken. In veel delen van Nederland, met name in het noorden, werden de kerkklokken tussen 21 en 31 december de hele dag geluid.

Het St Thomasluyden is een gebeurtenis, die alleen in de Zuid-Oosthoek van Friesland voorkomt en die nu plaats vindt tussen Kerstmis en Nieuwjaar. Op de foto zie je klok van Fochteloo.

In deze periode staat het iedereen vrij de klok te luiden in de klokkestoel op het kerkhof. De klok moest zodanig worden geluid,dat er een zgn "vierkante slag" ontstond, een bepaald ritme,waarin de tonen te horen waren. De jongelui van een bepaald dorp kwamen elkaar aflossen, om het klokgelui aan de gang te houden,zodat het geluid dag en nacht te horen was.

Het midwinterhoornblazen, dat met name in Twente tot vandaag de dag populair is gebleven, heeft in wezen dezelfde functie als het Thomasluiden. In de Elzas was het toegestaan om in de Thomasnacht alles te stelen wat je te pakken kon krijgen. Wie de volgende ochtend het laatste opstond werd Thomasezel genoemd. In België werd Sint Thomas ook wel Sluiterkesdag genoemd omdat de dienstboden hun werkgevers en de schoolkinderen hun onderwijzers buitensloten en pas weer binnenlieten als ze een gunst of traktatie hadden toegezegd. In bepaalde plaatsen droegen kinderen die dag papieren kronen en deelden de lakens uit.