Wereld Feesten Almanak

Feestdagen ter ere van Saturnus en de zonnewende op 21 december (17 t/m 23 december).

Veel van de latere kerstgebruiken zijn een mengeling van christelijke, Romeinse en Germaanse elementen. De Saturnalia zijn gewijd aan Saturnus, een van oorsprong Etruskische landbouwgod. Zijn naam is vermoedelijk afgeleid van 'satum', het gezaaide, en houdt ook verband met 'saturare', in overvloed schenken. Saturnus is de vegetatiegod die overvloed schenkt. Tijdens de Saturnalia heeft hij echter een andere rol; in de winter is de vegetatie afgestorven en de natuur moet worden wakkergeschud om de laatste vonk van leven aan te wakkeren.

De grote populariteit van de Saturnalia heeft ertoe bijgedragen dat Saturnus vooral met de afstervende natuur geassocieerd werd. In de nadagen van het Romeinse Rijk werd Saturnus gelijkgesteld met de Griekse god Kronos, die de tijd en de dood symboliseerde. In de Middeleeuwen was Saturnus niet meer dan een symbool voor de dood, een geraamte met een zeis in de ene hand, een zandloper in de andere. Oorspronkelijk was Saturnus echter niet de dood, maar juist de levenskracht die de dood overwint.

De Saturnalia (17 t/m 23 december) en de daarop aansluitende Larentalia (23 december) waren erop gericht de levenskracht van het graan op te wekken en over het dode punt van het jaar heen te helpen. Waarschijnlijk duurden de Larentalia oorspronkelijk van 23 t/m 29 december.

De Saturnalia waren enerzijds een omkering van alle waarden en normen, anderzijds een periode om elkaar geschenken te geven. Het was een tijd buiten de tijd, een plaats buiten de ruimte, een moment dat alles anders was. Slaven werden op hun wenken door hun meesters bediend, scholen en openbare gebouwen werden gesloten, oorlogen werden onderbroken en alles was anders dan anders.

In deze geordende chaos ging iedereen bij buren en vrienden op bezoek en bracht kleine geschenken mee, met name waskaarsen, aardewerken beeldjes en 'strenae', kleine attenties, bijvoorbeeld takjes waaraan gedroogde vruchten werden gehangen. Dit waren vaak hulsttakjes, waarmee ook de huizen werden versierd. Het feest op de derde dag van de Saturnalia werd Opalia genoemd, gewijd aan Ops, de godin van overvloed en vruchtbaarheid, vooral geassocieerd met de rijpende vruchten. In de latere mythen werd ze de gemalin van Satumus genoemd.

"Het idee van buiten-de-tijd," zegt Michael York in verband met de Saturnalia, "hoort duidelijk bij de tijdloze wereld van de doden." Ook het geven van geschenken maakt deel uit van de geestenwereld.

In de Larentalia - op 23 december - is het verband met de dodencultus nog duidelijker aanwezig. De godin aan wie dit feest was gewijd - Acca Larentia - was de beschermvrouwe van de lares, de goede geesten van de overledenen. Over deze van oorsprong Etruskische godin werden zeer uiteenlopende verhalen verteld. Soms was ze een godin, soms de wolvin die Romulus en Remus met haar melk voedde, soms was ze een beeldschone prostituee in de tempel van Heracles die de stad Rome een fortuin naliet. In Rome was een heiligdom dat als het graf van Acca Larentia werd beschouwd. Bij dit graf werden tijdens de Larentalia offerdiensten gehouden ter ere van de lares.