Lang geleden leefde in Cornwall koning Marke met zijn neef Tristan, die de koning diende als harpspeler, jager en als een trouwe vazal. Hij begeleidde hem naar de raadsvergaderingen en op de jacht, sliep 's nachts in de kamer van de koning te midden der getrouwen en andere raadgevers en als de koning triest gestemd was, bespeelde hij de harp om hem op te vrolijken.

Toen hij volwassen was geworden volbracht hij voor zijn koning vele moedige daden, daarmee zijn dankbaarheid en eerbied betuigend. Met het zwaard doodde hij de Ierse koning Morholt die Marke als zijn onderdaan had beschouwd en van wie hij een afgrijselijk hoge belasting eiste: het eerste jaar driehonderd pond koper, het tweede jaar driehonderd pond zilver, het derde jaar driehonderd pond goud en het vierde jaar driehonderd jonkvrouwen en jongemannen uit de voornaamste Cornische families. Koning Marke weigerde een dergelijke belasting te betalen en Morholt rustte een grote vloot uit om Cornwall te overvallen en Marke tot gehoorzaamheid te dwingen. Maar de jonge Tristan verzocht koning Marke met Morholt een tweekamp te mogen aangaan op een afgelegen eiland en spleet hem daar met zijn zwaard het hoofd in tweeën.

Maar ook Tristan was in de strijd zwaar gewond geraakt, want Morholt had hem met een vergiftigde lans getroffen. Zeven dagen en zeven nachten dreef Tristan alleen en verlaten in een bootje zonder zeil en zonder roer op zee rond. In ogenblikken van de diepste vertwijfeling speelde hij zachtjes op zijn harp en dacht aan koning Marke. Tenslotte raakte hij zo uitgeput en verzwakt dat zijn handen hem niet meer gehoorzaamden en hij zich aan de wind en de golven moest overleveren. Hij zou gestorven zijn als vissers hem niet op de achtste ochtend op de schuimende golven hadden ontdekt. Ze brachten hem in hun haven aan land en lieten hem achter in de hoede van hun meesteres, die als enige in de stad de werking van heilzame kruiden kende en iedere wond wist te genezen. Dat was Isolde Goudhaar en het was dan ook haar kunst die Tristan in leven hield.

Genezen keerde Tristan naar koning Marke terug en deze overstelpte hem met zoveel bewijzen van gunst en vriendschap dat alle baronnen, raadgevers en getrouwen vreesden dat de koning Tristan wel eens als zijn troonopvolger zou kunnen benoemen. Ze beraadslaagden in het geheim en raadden Marke aan te trouwen met een meisje uit een edel geslacht dat hem een zoon en troonopvolger zou kunnen schenken. Ook Tristan drong er bij de koning op aan deze raad op te volgen, want hij wilde bewijzen dat zijn verering voor de koning belangeloos was en uit een rein geweten voortkwam. Koning Marke gaf zich tenslotte in zoverre gewonnen dat hij beloofde zijn besluit binnen 40 dagen bekend te maken, al wist hij zelf nog niet waar hij de toekomstige koningin moest zoeken. Toen hij zo in gedachten daarover verdiept in zijn paleis rondliep, zag hij plotseling twee zwaluwen het openstaande raam binnenvliegen. Een van de vogels liet aan de voeten van de koning een lange haar vallen die glansde als zijde en lichtte als een zonnestraal die door de wolken breekt.

Marke raapte de haar op en bewonderde de kleur en fijnheid ervan. Hij liet zijn raadgevers roepen en sprak: "Ik heb besloten uw raad op te volgen en te trouwen, maar ik neem alleen die vrouw tot koningin aan wie deze haar toebehoort."

Zij vroegen hem wie deze vrouw was. Toen de koning bekende dat hij dat niet wist, meende iedereen dat het een list van hem was en keerde men zich opnieuw tegen Tristan die men ervan verdacht dit plan verzonnen te hebben. Tristan herinnerde zich Isolde en beloofde de koning haar onmiddellijk te zullen gaan halen, ofschoon dit een buitengewoon gevaarlijke onderneming zou zijn.

Hij liet een schip in gereedheid brengen en zette koers naar Ierland, naar de haven waar Isolde Goudhaar hem destijds van een wisse dood had gered. Ook ditmaal ging niet alles van een leien dakje. In een zware strijd versloeg hij een monster dat dagelijks voor de stadspoort een jonkvrouw worgde. Toen de opgeluchte bewoners van de stad hem daarna vroegen welke beloning hij voor zijn moedige daad wilde hebben, antwoordde hij: "Isolde."

De koning van Ierland zelf legde Isolde's hand in die van Tristan, ten teken dat hij hem zijn dochter toevertrouwde om haar naar de koning van Cornwall te brengen: werd zij diens vrouw dan was daarmee de oude vijandschap tussen de beide landen begraven en konden beide eindelijk in vrede met elkaar leven.

Toen de tijd voor het vertrek was aangebroken plukte de koningin van Ierland heimelijk wonderkruiden, bloemen en wortels en brouwde daarvan een toverdrank die ze met wijn vermengde. Vervolgens riep ze de kamenierster die met Isolde naar Cornwall zou gaan en zei tot haar: "Ik geef je een kostbare schat mee waar de toekomst van mijn dochter van afhangt. Het is de drank van de eeuwige liefde. Wanneer twee mensen daar samen van drinken of er alleen maar hun lippen mee bevochtigen, behoren zij elkaar voor heel hun verdere leven toe en niets kan hen weer scheiden, goed noch kwaad, en ook in de dood blijven zij verenigd. Behoed deze kruik zorgvuldig. Als de koning en de koningin op de avond voor hun huwelijksnacht met elkaar alleen blijven, meng dan deze drank ongezien door hun wijn en gooi de rest weg. Niemand anders dan zij beiden mogen deze toverdrank aanraken, anders is het onheil niet te overzien."

Brangane beloofde het, verborg de kruik zorgvuldig en behoedde hem tot het vertrek als haar oogappeltje. Het was een droevig afscheid. Hoe verder het schip de kust van Ierland achter zich liet, des te heviger werd Isolde door kommer en onrust gekweld. Ze kreeg heimwee naar haar land en haar moeder en de onzekere toekomst boezemde haar angst in. Ze weigerde met iemand te praten, ook met Tristan. Het deed haar pijn dat Tristan haar als een soort oorlogsbuit meevoerde naar een vreemde man die zo lang een vijand van haar land was geweest.

Dagen achtereen voeren ze over een door zware stormen opgezweepte zee. Op de ochtend dat de wind afliet en de zeilen aan de masten in het zonlicht verslapten, gaf Tristan bevel bij het eerstvolgende eiland aan te leggen, opdat men van de verschrikkingen van de afgelopen dagen kon bekomen. Iedereen ging graag aan land, behalve Isolde die met haar jongste kamenierster aan boord bleef. Tristan, die zag dat het meisje zo verdrietig was dat ze zelfs niet aan land wilde gaan, keerde terug op het schip en probeerde haar op te beuren. Ze sprak echter geen woord. De zon steeg hoger aan de hemel en het werd steeds warmer aan boord. Tristan vroeg het jeugdige kamenierstertje hem een slok wijn te brengen. Het meisje zocht lange tijd vergeefs en vond tenslotte in een verborgen hoekje een kruik met een donkere vloeistof. Het was de toverdrank die Isolde's moeder voor de huwelijksnacht van haar dochter had toebereid. Dorstig dronk Isolde met lange teugen en reikte daarna de kruik aan Tristan die hem tot op de bodem ledigde.

Op dat moment kwam Brangane binnen. Ze zag hoe Tristan en Isolde elkaar diep in de ogen keken. Ze sprak hen aan, maar ze hoorden haar niet. Ze waren zich van niets anders bewust dan van elkaar en de wereld bestond niet meer voor hen.

Tot op dat moment had Isolde Tristan alleen maar willen haten, maar nu kon ze opeens geen ogenblik meer zonder hem en de tranen kwamen in haar ogen zodra hij maar even uit haar gezichtsveld verdween. En Tristan, die zijn koning een koningin wilde brengen om hem zijn eerbied en gehoorzaamheid te betuigen, pijnigde zich nog meer, omdat hij de gedachte niet kon verdragen dat Isolde hem nooit zou toebehoren en omdat hij met zijn liefde voor haar verraad pleegde aan zijn vorst.

Alleen Brangane wist wat er gebeurd was. Drie dagen lang zag ze hoe de twee verliefden alle schotels en dranken terugwezen, rondliepen als in een droom en de kleinste gelegenheid aangrepen om bij elkaar te zijn. Op de vierde dag vroeg Tristan ronduit aan Isolde wat haar zo kwelde. "Alles kwelt mij," antwoordde Isolde. "De hemel en de aarde en iedere gedachte. Waarom heb ik jou ontmoet? Waarom heb ik je wonden verzorgt die koning Morholts speer je had toegebracht? Waarom ben ik niet voor je gevlucht, waarom liet ik je niet sterven? En al heb ik je toen gered, waarom ben je toch teruggekomen?"

Zo weende en klaagde ze nog lang, wat Tristan bijna het hart brak.

"Wat kwelt je?" vroeg hij nogmaals, want hij wilde de oorzaak van haar grote smart uit de weg ruimen, maar Isolde keek hem aan en antwoordde eenvoudig: "Mijn liefde voor jou kwelt mij."

Ze spraken geen woord meer, maar vielen in elkaars armen. Toen liet Brangane zich voor hen op de knieën vallen en bekende hun alles: dat ze betoverd waren doordat ze de kruik wijn hadden geledigd die Isolde met koning Marke had moeten drinken en zij vertelde hun ook dat geen macht ter wereld de betovering zou kunnen verbreken. Tristan en Isolde dronken haar woorden in, zagen elkaar aan en omarmden elkaar zo innig als was het een omhelzing voor eeuwig, als wilden ze nooit weer van elkaar scheiden. En terwijl het schip de kust van Cornwall naderde, gingen Tristan en Isolde in innige omarming hun noodlot tegemoet: hun ongeluk, hun liefde en hun dood.