Malkes geheime Chanoeka recept

Chanoeka is een achtdaags lichtfeest. Acht dagen lang herdenken joodse mensen dat ze in het jaar 165 voor Christus hun tempel in Jeruzalem terugkregen. De menora, de joodse kandelaar met zeven armen, kon eindelijk weer worden aangestoken. Maar ze hadden maar één kruikje olie, en nieuwe olie maken duurde acht dagen. Toen gebeurde er een wonder: de menora brandde acht dagen op olie uit één kruik. Als herinnering daaraan krijgt elk joods kind op Chanoeka een kandelaar met acht kaarsen, plus eentje extra. De negende is het knechtje; daarmee wordt elke dag een nieuwe kaars aangestoken. Als het donker is, moeten de kaarsen minstens een half uur branden. Op de achtste en laatste dag van Chanoeka, midden in de donkerste tijd van het jaar, branden alle lichtjes. De kinderen doen spelletjes met snoepgeld en een tolletje. Ze kunnen snoepgoed verliezen en weer winnen. Ook krijgen ze cadeautjes. Vaak worden er speciale gerechten als latkes en soevganiot gegeten. Soevganiot zijn oliebollen gevuld met jam en latkes zijn aardappelpannenkoekjes.

In de stad Chelm, net als in andere steden, hebben de joodse families allemaal hun eigen speciale recept om latkes te bakken. Die recepten worden in sommige families al generaties lang van moeder op dochter doorgegeven. De één gebruikt alleen aardappels en peper en zout, de andere ook ui en eieren. Er waren ook mensen die paprika, peterselie, en broodkruim toevoegden.

Veel mensen wisselden hun recepten uit, maar Malke, de vrouw van de kleermaker, hield haar recept geheim. "Ik ben wel arm," zei ze dan, "maar ik bak de beste latkes van Chelm, volgens mijn eigen geheime recept."

Vroeger had Malke de mensen nog wel eens van haar latkes laten proeven. Maar ze was bang dat iemand haar geheime ingrediënten zou kunnen herkennen, en nu bakte ze haar beroemde latkes alleen nog maar voor haar man en haar kinderen.

Met het verstrijken van de jaren begonnen in de herinnering van haar buren de latkes van Malke steeds lekkerder te smaken.

Berel, de schoenmaker, sloot altijd even zijn ogen en glimlachte als hij weer aan die heerlijke latkes dacht. "Ze waren zo licht en zo luchtig," mijmerde hij. "Alsof je een wolk at." Op een Chanoeka-avond aten Berel en zijn vrouw Yentel en hun kinderen latkes. Het waren bepaald geen lichte, luchtige latkes, maar ze waren hard en lagen zwaar op de maag. Berel nam een hap en sloeg toen met zijn vuist op tafel. "En nu heb ik er genoeg van!" riep hij. "Deze Chanoeka wil ik Malkes latkes eten. Morgen zal ik haar recept te pakken krijgen!"

De volgende ochtend zei Berel tegen Yentel: "Vandaag ga ik niet naar de winkel. Als er klanten komen, moeten ze morgen maar terugkomen. Maar je moet niemand vertellen waar ik heen ben."

Berel verschool zich achter een boom bij Malkes huis. De hele dag stond hij daar op wacht, maar Malke maakte geen aanstalten om latkes te gaan bakken.

's Avonds stak de familie de Chanoeka-lamp aan. Ze zongen het lied Maoz Tsoer, en ze speelden met de dreidl.

Eindelijk zag Berel hoe Malke aardappels pakte om ze te raspen. "Aha!" zei Berel. "Vanavond zal ik latkes eten zo licht en luchtig als een wolk." Berel sloop tot vlak bij het raam. Hij keek toe, en schreef alles wat Malke deed netjes op. Toen de latkes klaar waren ging Berel snel naar huis. "Ik heb het!" riep hij naar Yentel. "Ik heb Malkes recept."

Hij las wat hij op zijn papiertje had opgeschreven. "Je neemt eerst vijf aardappels en twee eieren," zei hij. "Wat is daar zo geheim aan?" vroeg Yentel terwijl Berel de aardappels schilde. "Dat gebruiken wij ook altijd."

Berel raspte de aardappels boven een kom. Hij deed de eieren erbij.

"Zo doen wij het ook altijd," zei Yentel.

"En nu," las Berel, "komen er fijngehakte bosuitjes bij."

"Bosuitjes!" riep Yentel uit. "Waarom bosuitjes? Iedereen gebruikt altijd gewone uien. Hier heb je een ui."

"Goed dan, een ui," zei Berel. Hij snipperde de ui en mengde de snippers bij de aardappels.

"En nu deed Malke er meel bij," zei Berel.

"Je moet helemaal geen meel gebruiken," zei Yentel. "Broodkruimels zijn beter."

Berel voegde broodkruimels toe. Daarna deed hij er zout bij. Hij nam de peperstrooier, maar Yentel zei: "Geen peper erbij doen. Daar moet ik altijd zo van niezen."

"En nu heb ik nog een citroen nodig," zei Berel. "Malke deed een paar druppels citroensap bij haar latkes."

Yentel schudde zeer beslist haar hoofd. "Nee, citroensap doe je door de thee."

"En Malke gebruikte ook peterselie," las Berel verder. "Daarna bakte ze de latkes heel dun, in zonnebloemolie."

"Peterselie? Zonnebloemolie?! Dat is geen speciaal recept, maar speciale onzin!" zei Yentel.

"Peterselie hoort over de wortels. En wij bakken altijd in kippenvet. En latkes horen stevig en dik te zijn." Berel en Yentel bakten hun latkes met aardappels, eieren, zout en broodkruim, precies zoals ze het altijd deden. Daarna bakten ze de heel dikke aardappelkoeken in kippenvet... Toen de latkes klaar waren gingen ze allemaal rond de tafel zitten. Ze proefden aandachtig.

Ze waren benieuwd of de latkes van Malke nu echt zo bijzonder waren.

"Ze zijn helemaal niet licht en luchtig," zei één van de kinderen.

"En ze lijken helemaal niet op een wolk," zei een ander.

"Ha! Een geheim recept!" zei Yentel schamper toen de latkes op waren. "Ze smaakten net als de onze."

"Zo zie je maar weer," zei Berel. "Het maakt niets uit hoe je latkes bakt: ze smaken toch altijd hetzelfde."

* * *

Samenvatting

Een joods verhaal over het lekkerste recept voor latkes. Met Chanoeka worden speciale koeken gegeten, de latkes. Als een tamelijk eigenwijze bewoonster van Chelm van haar kinderen te horen krijgt dat haar latkes niet te eten zijn, komt ze op slinkse wijze achter het legendarische geheime recept van haar buurvrouw. Ze gaat zelf aan de slag, maar nogmaals: de vrouw van de schoenmaker is eigenwijs...

Toelichting

Chanoeka is een joods feest, ook bekend als het lichtfeest of toewijdingsfeest. De eerste dag van dit feest, erev chanoeka, begint na de zonsondergang van de 24e dag van de joodse maand Kislev. Het verhaal van Chanoeka staat opgetekend in de boeken 1 Maccabeeën en 2 Maccabeeën. Deze boeken maken niet deel uit van Tenach, maar zijn onderdeel van de apocriefen.

Chanoeka was ingesteld door Judah Maccabeüs en zijn broers in het jaar 165 v.Chr. om jaarlijks met vreugde gevierd te worden ter herdenking van de toewijding aan het altaar in de tempel van Jeruzalem. (1 Macc. iv. 59). Na Jeruzalem en de tempel te hebben hersteld, gaf Judah het bevel de tempel te reinigen, een nieuw altaar in plaats van de verontreinigde te bouwen, en nieuwe heilige bekers te vervaardigen. Toen het vuur opnieuw op het altaar werd aangestoken, en de lampen op de kandelaar weer brandden, werd de toewijding aan het altaar gedurende acht dagen gevierd, onder het brengen van offers en het zingen van liederen. (1 Macc. iv. 36), wat enigszins lijkt op de feestelijkheden van Soekkot. Ook in de huizen werden lichten aangestoken. Volgens Josephus (Joodse Oudheden) werd het in de volksmond dan ook het feest van de lichten genoemd.

In de Talmoed wordt het wonder van Chanoeka genoemd, dat niet in de Maccabeeën wordt genoemd. Het feest markeert de overwinning op de legers van de Seleucieden, die hadden geprobeerd het volk Israël te weerhouden het jodendom uit te oefenen. Judah Maccabeüs en zijn broers vernietigden de overweldigende strijdkrachten, en wijdden de tempel opnieuw in. Kenmerkend voor het feest is, dat een speciaal soort kandelaar tijdens dit feest wordt aangestoken. Deze kandelaar heet de chanoekia, en moet vooral niet worden verward met de menora, die ook minder armen heeft.

Volgens de legende in de Talmoed, gingen de Maccabeeën de tempel binnen nadat zij de bezetters uit de tempel hadden verjaagd, om de afgodenbeelden te verwijderen en de tempel te herstellen. Zij ontdekten, dat de meeste rituele voorwerpen ontwijd waren. Daarop zochten zij ritueel gezuiverde olijfolie om de menora aan te steken en de tempel te herstellen, maar vonden slechts genoeg olie voor een enkele dag. Zij staken dit evengoed aan, en gingen verder meer olijfolie te persen en zuiveren. Op een miraculeuze wijze bleef deze kleine hoeveelheid olie acht dagen lang branden, tot er nieuwe olie geperst en gezuiverd kon worden. Om deze reden steken joden een kaars extra aan, iedere nacht van het feest.

In de Talmoed worden twee gebruiken beschreven. Het was gebruikelijk om of acht lampen op de eerste nacht van het feest te laten schijnen, en het aantal met een te reduceren bij iedere nacht. Een ander gebruik was, om op de eerste nacht met een brandende lamp te beginnen, en iedere nacht een extra aan te steken tot er acht brandden, op de achtste nacht. Het eerste gebruik werd door de volgers van Sjammaj gevolgd, het laatste door die van Hillel. Volgens Josephus stonden de lichten symbool voor de vrijheid die de joden verkregen, op de gebeurtenis die op het feest wordt gevierd wordt.

Recept voor latkes (aardappelkoekjes):
Met Chanoeka eet men gerechten gebakken in olie. Zo wordt op een symbolische manier verwezen naar het Chanoeka-wonder; het kruikje olie dat niet een dag maar acht dagen bleef branden.

Benodigdheden:
6 grote geschilde aardappelen
1 ui
3 eieren
½ kop meel
zout en peper
olie

Bereiding:
De rauwe aardappelen grof raspen en in vergiet uit laten lekken. Dan laatste water eruit persen en droog deppen met keukenpapier. Ui klein snijden. Eieren klutsen. Alle ingrediënten mengen. Mengsel mag niet te stijf worden. De olie heet laten worden. Met een lepel portie maken en deze in de olie leggen. Een beetje platdrukken. Aan beide zijden op niet te hoge temperatuur voorzichtig bakken. Serveren met appelmoes, compote of zure room.

Trefwoorden

chanoeka, joods-verhaal, eigenwijs, feestverhaal, polen, chelm, latkes, recept

Basisinformatie