In Soest bestond vroeger het geloof aan de 'vurige beer'. Dit was een vuurman die zich 's nachts in het voormalige Soesterveen liet zien. Het zou de ziel zijn van een rijke boer, die Oldebere heette en meer om geld en goed gaf dan om God.

Hij had een bouwland op Den Eng en kon er goed van leven, maar Oldebere verlangde altijd meer. Op een nacht besloot hij stiekem de grenssteen van zijn bouwland te verplaatsen. Vroeger werden akkers en gebieden namelijk niet gescheiden door hekken of prikkeldraad, maar werden er herkenbare stenen neergelegd zodat iedereen kon zien waar een gebied eindigde en een nieuw gebied begon. Oldebere verplaatste zijn blauwe grenssteen iets naar het westen om zo een groter stuk bouwland te krijgen (en nog rijker te worden).

De mensen waren niet blij met Oldebere en ze zeiden dat hij nog wel gestraft zou worden en dat gebeurde ook...

Na zijn dood wenste de boer te worden begraven op het zogenaamde Vaarderhoogt, een natuurlijke hoogte in het Soesterveen. De paarden die de lijkwagen trokken, weigerden op een gegeven ogenblik verder te gaan. Toen de kist met het stoffelijk overschot er werd afgetild, gingen de paarden weer verder.

De mensen hebben toen besloten de boer in het veen te begraven. En sindsdien wordt er in het Soesterveen een vuurman waargenomen. Het is de boer Oldebere die als straf voor het verplaatsen van de grenssteen moet ronddolen in het veen en de bossen.

Ooit zag een schaapherder de vuurman in de schaapskooi; toen spatte hij uiteen en was verdwenen.

* * *

De Vyerman van Soest
Het was een man hiet Olde bere,
Die meer dat guet dan God minde
Hy dede qualiken overmids die
Marke van sinne Acker doe
Hi was gestorven daeld sine Siele
Als een lichtkyn, bernd som wile
Als een Strobosse.
Optrouw een harder sag den Vyermand
So in de Schaepschote,
Altehans spranc hi uiteen ende was verdwinen.

* * *

Uitgestrekte heidevelden, met hun meer dan duizend jaar oude, grillige spookachtige jeneverbesstruiken. Met hun zandverstuivingen, heide- en veenplassen. En de bouwakkers, op de hoge Eng gelegen, waar 's zomers de rogge zachtjes in de wind heen en weer golfde. Zo was Soest. Daartussen lagen de zandpaden, de stegen en wegen, die naar de boerderijen en de wit gekalkte boerenwoninkjes leidden. Langs die paden stonden eeuwenoude eiken- en beukenbomen en daarachter de weidse verten van de immense velden met wuivend gras.

Wanneer de Soester keuterboer, die woonde op de schrale zandgronden van het Hart, of achter de Eng, in oktober de keu had geslacht, was er feest in de buurt.

's Avonds kwam jong en oud vetprijzen. Het spek werd gemeten met een groot mes, dat iedere boer toen bij zich droeg. Was het spek bijzonder dik en van goede kwaliteit, dan werd er goedkeurend "hoechum zu'k spek" gemompeld, en de eigenaar van het varken glom van plezier, en schonk er een beste borrel op. Een groot bierglas, vol met jenever ging van mond tot mond.

Daarna zette men zich aan tafel. Aanvankelijk praatten de mannen over de oogst, het vee, en de marktprijzen; de vrouwen hadden het eveneens over alledaagse dingen, de kinderen, de kennissen, en zo meer. Later op de avond, wanneer men nog eens had ingeschonken, kwam het gesprek als vanzelf op spookverschijningen. Duivels, heksen, en dwaallichten. Een geliefkoosd onderwerp.

Time van Toon van Meutjes Ment had de Vurige Beer gezien op de Vaanderhoogt. En ook Riek uut 't Karhuus had het dwaallicht wel eens waargenomen. Het was een vlammetje, zo groot als een pootaardappeltje. Waar het precies vandaan kwam was moeilijk te zien. Zo was het eens hier en dan weer opeens een eind verder. De een meende dat het een gewone watertor was. De ander wist zeker dat het de ziel van een boer was, die tijdens zijn leven enkele minder fraaie dingen had uitgehaald. Dit was het verhaal.

Eens woonde er in Soest, op de Eng, een boer, die Ouwe Beer heette. Deze boer was gierig, en zon steeds op middelen om zich te verrijken ten koste van anderen. Het ergste dat hij gedaan had was het verplaatsen van de keien, die de grens van zijn gebied aangaven. Ieder voorjaar ploegde hij zo een voor van zijn buurman om en eigende zich de opbrengst van het onrechtmatig verkregen land toe.

De boer voelde later, toen hij ouder werd, zoveel wroeging over zijn daad, dat hij niet bij de andere mensen begraven wilde worden. Hij wilde niet op het kerkhof liggen. Toen hij gestorven was, trokken zes paarden met grote moeite de wagen, waarop de kist was gezet, naar het graf op het Vaanderhoogt, buiten Soest. De mannen, die de kist van de wagen tilden, hadden er minder moeite mee. Hij was zo licht als een veertje. Een kwaad voorteken. Het was bar. De ziel van de boer kon dan ook geen rust vinden in zijn graf. Hij bleef rondwaren in het Veen, op de Eng, op de Lazarusberg, en op de Bunt. Als een gruwelijk licht. Vooral op winderige en stormachtige avonden in het najaar verscheen hij als een dwaallicht, zodat hij al spoedig Vurige Beer genoemd werd. Op mysterieuze wijze kronkelde het door het struikgewas, of over de Eng, tot de dag aanbrak, en het weer verdween, alsof het werd opgeslokt door de aarde. Weinig mensen durfden dan naar buiten te gaan.

Toen verbande een priester de Vurige Beer naar de Stompert, een berg op de heide bij Soesterberg. Hij mocht wel terugkomen naar Soest, maar het zou eeuwen duren. Want ieder jaar mocht hij slechts een hanenschree vooruit doen, en meer niet.

Zo vertelden ze het en nogmaals schonk men de glazen vol. Dan werd er verder gepraat over de tienuurshond, of de nachtmerrie, of de boter die betoverd was in de karn.

* * *

Maar weinigen kenden het andere verhaal over Vurige Beer. Dat was zo.

Te Soest zou er een nieuwe roomse kerk gebouwd worden, en alle boeren brachten daarvoor geld bij de pastoor. Alleen Ouwe Beer gaf niets. Toen de pastoor hem om uitleg vroeg, zei hij dat hij geen geld wilde geven. Hij had midden in Soest nog een bouwakker liggen. Daar mocht de kerk wel opgezet worden. Nu was er in het hele dorp geen plaats te bedenken die zo geschikt was om er een kerk op te bouwen, als die akker. De pastoor ging dus heel blij naar huis.

Een jaar later was de kerk klaar. De Beer liet echter alle mensen met stokken wegjagen, die het gebouw in wilden wijden. Hij wilde niemand over zijn land hebben, zoals hij uitlegde. Eindelijk kwam de pastoor, die dezelfde behandeling kreeg. De pastoor beweerde dat de Beer hem de grond voor de kerk had geschonken, maar de boer antwoordde dat hij alleen maar goed had gevonden dat de kerk op zijn land werd gezet.

Onder het bouwen had hij niemand een strobreed in de weg gelegd, maar ook nog zijn land laten afnemen, dat kon hij niet toestaan. De pastoor zag wel dat daar geen praten tegen was en ging naar huis. De volgende dag ploegde de Beer het land rond de kerk om, en zaaide er haver in. Dat moet een raar gezicht zijn geweest, zo'n nieuwe kerk midden in de haver. Zo kon het niet blijven, en toen de pastoor na een tijdje de boer weer eens opzocht, verklaarde deze dat hij de bouwakker wel wilde verkopen. Op die manier kreeg hij er wel zesmaal zoveel voor als hij waard was.

Toen Ouwe Beer dood was, verbande de pastoor hem naar een eikenstam, in het veld, zodat hij niet zou kunnen komen spoken. Een jaar of wat later liet een nieuwe eigenaar het hakbos uitrooien, om er bomen te poten, en hij verkocht de eikenstammetjes.

Het stammetje waar de Beer in zat kwam bij Piet Dik terecht. Die wist natuurlijk niet wat er aan de hand was. En op een morgen legde hij het eikenstammetje onder een pot met varkensvlees.

Het begon te blazen en te warrelen, zodat de as hem om de oren vloog. Opeens sprong het met een droge plof aan gruzelementen, en toen zag Piet Dik met z'n eigen ogen de Beer de schoorsteen in gaan. Het hele huis stonk naar de zwavel!