De uil

Een paar honderd jaar geleden, toen de mensen nog lang niet zo verstandig en geslepen waren als tegenwoordig, heeft er in een kleine stad een merkwaardig voorval plaats gevonden. Bij toeval was één van die grote uilen die men oehoe's noemt uit 't naburig bos 's nachts in de schuur van een burger terecht gekomen, en omdat het juist dag werd, waagde hij zich niet meer uit zijn schuilhoek naar buiten uit vrees voor de andere vogels; want die beginnen altijd vreselijk te krijsen, als ze hem zien. Toen nu de huisknecht 's morgens in de schuur kwam, om stro te halen, schrok hij bij 't gezicht van de uil - die in 'n hoek zat - zo erg, dat hij hard wegliep en aan z'n meester aankondigde dat er een ondier, zoals hij van z'n levensdagen nog niet gezien had, in de schuur zat, z'n ogen in z'n hoofd zat te draaien en hem zo maar kon verslinden. "Jawel," zei z'n meester, "ik ken je al: een lijster nazetten, dat kun je heel dapper, maar als je een dode kip ziet liggen, dan ga je eerst een stok halen, voordat dichterbij komt. Ik zal zelf wel eens gaan kijken, wat dat voor een ondier wezen zal." vervolgde de baas, en zelf ging hij heel dapper de schuur in en keek rond.

Maar toen hij het verwonderlijke en zeldzame beest met eigen ogen aanschouwde, werd hij niet minder bang dan de knecht. In een paar sprongen was hij buiten, liep maar de buren en smeekte hun, hem tegen een onbekend, vervaarlijk dier te beschermen; anders liep de hele stad gevaar, als hij uit de schuur waar hij nu in zat, losbrak. Groot lawaai en geschreeuw in alle straten: de burgerij kwam eraan met spiesen, hooivorken, zeisen en bijlen gewapend, alsof ze een vijandelijk leger tegemoet trokken; tenslotte kwamen alle raadsheren en de burgemeester voorop.

Toen ze zich op het marktplein hadden opgesteld, trokken ze naar de schuur en omsingelden die. Toen trad één van de dappersten naar voren en ging er met gevelde lans op af, maar meteen kwam hij er onder een vervaarlijke schreeuw weer uit, doodsbleek, en hij kon verder geen woord meer uitbrengen. Nog twee anderen waagden zich naar binnen, maar het verging hun niet anders.

Eindelijk trad er iemand naar voren en dat was een grote, sterke kerel, beroemd om z'n krijgsdaden en hij sprak: "Met aankijken alleen zullen jullie het ondier niet verjagen, hier moet een heldendaad gedaan worden, maar ik zie dat jullie hier allemaal vrouwmensen geworden zijn en dat niemand het vosje bijten wil." Hij liet zich een harnas, zwaard en lans brengen, en trok de wapenrusting aan. Allen prezen zijn moed, al waren er velen bezorgd voor zijn leven. Beide schuurdeuren werden geopend, en daar zag men de uil. Die was intussen midden op de grote dwarsbalk gaan zitten. Hij liet een ladder brengen en toen hij die plaatste en zijn voet op de eerste sport wou zetten, riepen ze allemaal, dat hij flink moest zijn, en riepen in een gebed Sint Jorisaan, die de draak gedood had of hij hem wilde helpen.

En toen deze dappere man haast boven was en de uil zag dat het op hem was gemunt, terwijl hij ook verward was door het geschreeuw van al die mensen, wist hij niet waar hij heen moest, hij draaide met zijn ogen, zette z'n veren op, sloeg de vleugels wijd uit, hapte met z'n snavel en stiet met rauwe stem z'n 'oehoe! oehoe!' uit. "Stoten! Stoten!" riepen de mensen buiten naar de held. "Als iemand stond, waar ik nu sta," antwoordde hij, "dan zou hij niet 'stoten' roepen." Wel zette hij z'n voet nog één sport hoger, maar toen begon hij te bibberen en half in onmacht trok hij zich omzichtig terug.

Nu was er niemand meer bereid, zich in het gevaar te begeven. "Het ondier heeft," zeiden ze, "de sterkste uit ons midden alleen al door zijn happen en blazen vergiftigd en bijna dodelijk gewond, moeten wij anderen dan ook ons leven in de waagschaal stellen?" Ze beraadslaagden, wat er te doen was, wilde de hele stad niet vergaan. Lang scheen alles vergeefs, tot eindelijk de burgemeester een uitweg had gevonden. "Het is mijn mening," sprak hij, "dat wij uit de gemeentekas deze schuur en alles wat erin ligt, de zakken koren, het stro, en het hooi, aan de eigenaar vergoeden en hem schadeloos stellen; en dat we dan het hele gebouw en het ondier daarbij, verbranden, dan hoeft niemand zijn leven meer te wagen. Hier mag geen middel verzuimd worden, en gierigheid zou onheil kunnen betekenen." Allen waren het daarmee eens. Zo werd de schuur aan alle vier de hoeken aangestoken en daarbij kwam de uil jammerlijk om. Wie het niet gelooft, moet er zelf maar naartoe gaan en navraag doen.

* * *

Samenvatting

Een Duits spotverhaal van de gebroeders Grimm. Een knecht schrikt van een uil die zich schuil houdt in de stal. Als de baas er bij gehaald wordt en deze er ook bang van is, wordt het hele dorp er bij gehaald en wordt de schuur uiteindelijk in brand gestoken om van het duivelse wezen af te komen.

Toelichting

Dit volksverhaal stamt uit de streek rond de Duitse stad Peine (Nedersaksen), waarvan het stadswapen een uil laat zien. Dit verhaal is een Duits voorbeeld van een Kamper-ui, verhalen uit de omgeving van Kampen die de bedoeling hebben de stad en haar bevolking te bespotten. Grimm noemt het een Lalenburger streek. Overgenomen door de Grimms uit Kirchof's "Wendenmut" (1563). Dit verhaal is een prachtig voorbeeld van een Kamper Ui, een volksverhaal dat bedoeld is inwoners van naburige steden te bespotten. Voor een uitgebreid artikel over dit type verhalen zie het lemma op de verhalenbank van het Meertens Instituut: Kamper Uien en Dokkumers.

Ook in Nederland (Groningen) vinden we een soortgelijk verhaal (uit: Groninger Volsverhalen door Mw. Huizinga-Onnekes en K. ter Laan, 1930):

"De knecht ging 's morgens vroeg in de schuur om klaver; hij moest het vee voeren. Toen zat er een baas van een katuil in de hanebalken bij de uilgevel. Hij zat daar te blazen en te steunen, zodat de knecht er bang voor werd, de schuur uit liep en de boer ging halen.
Wat daar voor een spook in de schuur zit, weet ik niet, zei hij. 't Zal wel niks wezen, zei de boer. Maar toen hij in de schuur kwam en 't monster zag zitten, en dat akelige benauwde blazen en steunen hoorde, werd hij ook bang. Uit het dorp moesten dadelijk enige mannen komen om 't spook te verdrijven. Een van hen was niet bang. Zet de ladder maar op, zei hij, ik zal hem wel de nek omdraaien.
Hij klom de ladder op, maar toen hij er dicht bij was, begon het dier net weer spektakel te maken. Toen dorst hij hem helemaal niet aanpakken.
Grijp hem! riep het volk op de schuurdeel; grijp hem! hij moet er uit.
Ik niet, zei hij, ik zie zijn vurige ogen, en ik hoor hoe nijdig hij is.
- Hij liet de katuil zitten.
Toen moest de boer wel naar de burgemeester. Daar zijn burgemeesters immers voor, om de boeren raad te geven. De burgemeester ging ook dadelijk mee, hij was voor heksen en spoken niet bang. Maar toen hij dat vreselijk monster zag, wist hij ook geen raad te geven. Hij dacht zo diep, dat hij rimpels boven de ogen kreeg.
Toen wist hij het!
Steek de schuur maar in brand, mensen!
Zo is 't gebeurd. 't Was nog weer goed afgelopen, en iedereen was trots op de burgemeester.
De katuil was weg, en de nieuwe plaats die er weer opgebouwd is, had nu dadelijk ook een naam, dat was Uilenburg.
Ze zeggen, dat het geslacht van de uilen daar in 't dorp nog lang niet uitgestorven is."

Zie ook het verhaal: De grote oehoe van Hardenberg.

Trefwoorden

spotverhaal, uil, de held uit hangen, gebroeders grimm, angst voor het onbekende, duitsland, schelmenverhaal, volksgericht, volkssprookje

Basisinformatie