Heel lang geleden leefde er in de koopmansstad Novgorod een jongetje dat Sadko heette. Zijn ouders hadden het niet breed, maar omdat zij ijverig en spaarzaam waren, had hun zoon toch een onbezorgde jeugd. Sadko kende geen groter genoegen dan door de straten van zijn geboortestad te dwalen, bij de haven te kijken naar het laden en lossen van de schepen en op de markt te slenteren langs de koopwaren die daar lagen uitgestald. Daar zag hij eens een groepje mensen staan luisteren naar het gezang en het spel van een oude muzikant. De grijsaard had wel een rauwe stem, toch wist hij betoverende klanken te ontlokken aan zijn goesli en was zijn voordracht van de oude balladen zeer boeiend.

Sadko was niet bij hem weg te slaan, en dikwijls kwam hij naar de plek waar de oude altijd zat. Op een dag was het zo koud dat er niemand bleef staan luisteren, maar Sadko was weer present. De oude man nodigde hem uit ook eens op de goesli te spelen en aangezien de jongen goed had opgelet, ging het hem vrij aardig af. De muzikant had er plezier in en leerde hem zo nu en dan de kneepjes van het spel.

Vanaf toen had Sadko maar één wens: zelf zo'n goesli te bezitten! Hij begon bij zijn moeder te zeuren om er voor hem een te kopen. "Beste jongen," zei zij, "daar heb je toch niets aan? Je bent toch geen bojaar en je wilt toch zeker ook geen bedelaar worden? Leer liever een nuttig vak om er je brood mee te verdienen en mij te kunnen helpen wanneer ik te oud zal zijn om te kunnen werken."

Als een gehoorzame zoon deed Sadko wat hem gevraagd was en ging in de leer bij een timmerman. Dit beviel hem maar matig, vooral omdat hij door de gezellen werd geplaagd en uitgelachen en door zijn baas geslagen wanneer hij zijn werk niet gauw genoeg klaar had. In ieder geval had hij na een tijdje genoeg geld verdiend om een goesli te kopen en daarmee was hij de koning te rijk. Hij oefende net zo lang op zijn instrument tot hij er even goed op kon spelen als zijn leermeester. Toen trok hij er de straat mee op, vastbesloten om er zijn brood mee te gaan verdienen.

Dit lukte hem vrij aardig, want al spoedig stonden de mensen in dichte drommen om hem heen en wierpen zij meer geld in zijn muts dan men gewoonlijk voor een bedelaar overheeft. Er waren ook mensen onder zijn publiek die hem uitnodigden bij hen thuis te spelen.

Het duurde niet lang of Sadko kreeg zo'n bekendheid dat de vorst van Novgorod hem vroeg in zijn paleis te komen. Daar viel zijn spel heel goed in de smaak bij de bojaren en er ging geen feest voorbij zonder dat het door Sadko's spel werd opgeluisterd. De vorst benoemde hem tot zijn eerste muzikant, waardoor Sadko en zijn familie voortaan een zorgeloos bestaan hadden.

Toen Sadko drie jaar aan het hof verbonden was, gebeurde het eens dat de gasten te veel gedronken hadden en zij hem bespotten en beledigden. Een van hen gooide zelfs zijn beker met wijn naar Sadko's hoofd, maar raakte hem gelukkig niet.

Diep beledigd verliet de speelman het paleis en beklaagde zich bij zijn moeder. Ze trachtte hem te troosten en zei: "Wees maar niet bedroefd, mijn lieve jongen, de bojaren spotten met je omdat zij denken meer ontwikkeld te zijn en een speelman voor hen niet telt."

Drie dagen na deze gebeurtenis wilde de vorst weer een feest geven en hij zond een bode naar Sadko om deze te verzoeken daarbij aanwezig te zijn. Sadko merkte schamper op dat de vorst wel genoeg bojaren om zich heen had om voor hem te spelen. Tegen zijn moeder zei hij: "Lieve moeder, maak wat eten voor mij klaar, want ik wil naar het Immermeer om vis te vangen. Voor ondankbare mensen wil ik niet meer spelen."

Bij het Immermeer aangekomen trof hij het er doodstil aan. Hij ving een heleboel vis en ging daarna op een rotsblok zitten om op zijn goesli te spelen. Plotseling ontstond er heftige beweging op het water en kwamen er grote golven af en aan rollen.

Sadko speelde de gehele dag verder; hij speelde twee dagen lang, en op de derde dag kwam tsarina Witvis in de gedaante van een waternimf aanzwemmen. "Veel heil en zegen, Sadko, grote speelman van Novgorod!" begroette zij hem.

"Ik weet werkelijk niet wie je bent," zei Sadko.

"Ik ben Witvis, de tsarina van het Immermeer en ik bedank je voor je spel. Al mijn gasten hebben er naar geluisterd, ook mijn lieve broer, de tsaar van de zee. Hij wil graag kennis met je maken en je nog eens horen. Vanaf nu zul je rijk en gelukkig zijn, want ik wil je belonen met rood goud, zuiver zilver en kostbare parels."

Nadat zij dit gezegd had, was de waternimf plotseling verdwenen en bleef Sadko alleen op de rots achter. Hij riep haar nog na: "Je houdt mij zeker voor de gek, net zoals de bojaren deden!" Nauwelijks had hij dit gezegd of het begon weer vreselijk te stormen op het meer.

Even later zag hij dat de tsarina aan kwam varen op een boot die beladen was met goud, zilver en parels. Sadko mocht er zoveel van nemen als hij maar wenste. Bovendien schonk zij hem nog een gouden ring met twaalf edelstenen die hem tegen ongelukken kon beschermen. Voor zij afscheid van hem nam, zei zij: "Kom later nog één keer terug naar het Immermeer. Werp je zijden net uit, dan zal ik het met goudgeschubde vissen vullen. Kooplieden in de stad zullen je er veel geld voor geven. Koop daarvan drie grote zwartgeteerde schepen, belaad ze met koopwaren en vaar ermee naar verre landen. Je zult je koopwaar daar voordelig kunnen verkopen. Wanneer je weer terugvaart, zullen je schepen op een bepaalde plaats stil blijven liggen en niet vooruit kunnen komen. Duik dan in de diepe zee, waar de tsaar en de tsarina van alle oceanen van je verwachten dat je voor hen op je goesli speelt. Noem je voortaan niet meer Sadko de Speelman, maar Sadko de Koopman."

Na deze woorden verdween Witvis weer en Sadko keerde met rijke buit beladen naar huis terug.

Enige tijd later ging hij opnieuw naar het Immermeer, wierp zijn zijden net uit en trok het op. Het was beladen met goudgeschubde vissen. De kooplieden van Novgorod gaven hem hiervoor elke prijs die hij verlangde. Voor het geld dat hij ontving liet Sadko drie grote schepen bouwen. Hij hield nog zoveel over dat hij zijn schepen vollaadde met allerhande koopwaren en hij vergat ook niet het goud, het zilver en de parels mee te nemen die Witvis hem geschonken had. Toen hij genoeg matrozen had aangeworven, voer hij op een goede dag weg. Sadko deed voordelige zaken in verre landen. Na drie jaar begonnen de matrozen te mopperen dat de reis te lang duurde en ook Sadko verlangde zo langzamerhand naar huis. Daarom liet hij alles voor de terugtocht in gereedheid brengen en gaf orders uit te varen.

Nadat zij drie dagen op zee waren, brak er een geweldige storm los, waarbij zelfs de grootste schepen als een speelbal over de golven werden geslingerd. Alleen Sadko's schepen bleven op dezelfde plaats liggen en kwamen geen duimbreed vooruit. "Wat is dat voor een wonder!" riep Sadko uit. "Zou de watergeest misschien zijn tol eisen? Matrozen, geef hem een vat met zilver!" Met tegenzin gaven de matrozen gehoor aan dit bevel, maar het hielp niets: het schip bleef als vastgenageld op dezelfde plek liggen. Daarna wierpen ze nog een vat met goud en een met parels overboord, overigens zonder enig merkbaar resultaat en Sadko zei ten einde raad: "De watergeest wil zeker een levend mens als geschenk! Laat het lot beslissen wie van ons zich in zee zal storten." Het lot wees Sadko zélf aan. Hij nam onbewogen afscheid van de bemanning, maar liet hen beloven op hem te zullen wachten. Vervolgens stortte hij zich met zijn goesli in de kokende golven.

Sadko sloot zijn ogen en toen hij ze weer opende, zag hij een jongeman die naar hem toe kwam. Hij maakte zich bekend als de zoon van de tsaar van alle oceanen en zei dat hij was gezonden om Sadko voor de troon van zijn vader te brengen. De heerser over alle wereldzeeën zat op een troon, bedekt met parels en paarlemoer, met schelpen en koralen.

"Wees gegroet, mijn gast!" sprak de tsaar. "Lang heb ik op je moeten wachten sinds ik je voor het eerst bij mijn zuster op de goesli hoorde spelen. Maar mijn geduld is nu beloond en ik hoop je spoedig te horen."

Er werd een groot feest gegeven, waarbij drie dagen en nachten naar hartelust gegeten en gedronken werd. Op de muziek van Sadko dansten de tsaar en de tsarina en alle gasten volgden hun voorbeeld. Tegelijkertijd stak er boven hen weer een geweldige storm op waarbij vele schepen vergingen.

Op een gegeven moment tikte er een oude man met een lange, witte baard op Sadko's schouder en zei: "Luister Sadko uit Novgorod, speel niet langer op je goesli, want je hebt daardoor groot onheil aangericht! Vele, vele schepen zijn reeds vergaan en vele jongemannen zijn verdronken. Houd in godsnaam op met dit spel, anders zal het jezelf nog te gronde richten! Vernietig je instrument en zeg tegen de tsaar, wanneer hij muziek verlangt: "Mijn vrolijke goesli is kapot en alle snaren zijn gebroken!" Je moet weten dat de tsaar er zijn zinnen op heeft gezet dat je met een van zijn dochters trouwt. Zijn liefste dochter heet Natasja - haar moeder was een Russin - maar haar zal hij nu juist niet willen afstaan. Je kunt haar herkennen aan een vlieg die steeds op haar voorhoofd zal gaan zitten als je naar haar kijkt. Pas er wel voor op dat je haar nooit op haar mond kust of haar je liefde verklaart; anders zal het wel eens slecht met je kunnen aflopen en zul je de zee nooit meer kunnen verlaten!"

"Hartelijk dank voor je raadgevingen, hartelijk dank!" zei Sadko tegen de grijsaard, "maar wie ben je eigenlijk?"

Daarop antwoordde de man: "Ik ben Nicolaas van Mosjaisk. Je moeder heeft mij gesmeekt je te helpen, want zij voelde dat je in gevaar verkeerde. Als alles goed afloopt en je nog eens in Novgorod mocht terugkeren, bouw dan te mijner ere een mooie kerk die naar mij genoemd moet worden. Nu moet ik je helaas verlaten, want er zijn nog verschillende schepen die in nood verkeren en die ik moet gaan helpen."

Intussen had de tsaar al zijn dochters - en dat waren er liefst dertig -bij elkaar geroepen en hun gelast hun beste kleren aan te trekken. Hij wilde ook dat de waternimfen zouden gaan dansen, terwijl Sadko op zijn goesli speelde. Deze vertelde hem echter dat hij onmogelijk kon spelen, omdat zijn instrument was gebroken en de snaren waren gesprongen. "Helemaal niet erg," zei de tsaar, "ik zal meteen een andere laten halen."

Sadko bedankte daarvoor, zeggend dat hij alleen op zijn eigen instrument kon spelen. "Goed," zei de tsaar, "je hoeft niet meer te spelen als je met een van mijn dochters trouwt." Hij stelde zijn dochters een voor een aan Sadko voor, wat een hele tijd duurde! De keus was erg moeilijk, want de een was nog knapper dan de ander. Opeens zag Sadko een vlieg op het voorhoofd van een van de meisjes en hij zei meteen: "Ja, met haar zou ik wel willen trouwen." Dit beviel de tsaar allerminst, omdat het juist zijn lievelingsdochter was en daarom liet hij al zijn dochters vertrekken.

De volgende dag liet hij ze allemaal schminken en kappen, behalve zijn lievelingsdochter, die ook geen mooie jurk aan mocht trekken. Zó liet hij hen weer voor Sadko aantreden, maar nauwelijks had deze de vlieg op Natasja's voorhoofd bemerkt of hij riep verrukt uit: "Ja, alleen met haar wil ik trouwen!" Nu werd de tsaar wanhopig. Toch zei hij dat Sadko nog éénmaal een keus mocht doen, want ten slotte is driemaal scheepsrecht en ook waterrecht. De tsaar koos nu zeven van zijn knapste dochters uit, tooide hen met de mooiste juwelen die hij bezat en stelde hen zó aan zijn gast voor. "Nee," zei Sadko, "zij hebben allemaal van die watergezichten. Ik wil alleen dat meisje dat ik gisteren heb aangewezen; zij heeft iets echt Russisch." Toen moest de tsaar wel toegeven, en Natasja werd met Sadko in de echt verbonden.

Tijdens de huwelijksnacht - waarin Sadko er zich wel voor wachtte zijn bruid op de mond te kussen of haar zijn liefde te verklaren - smeekte Natasja hem om altijd bij haar in het rijk der zee te blijven. Haar vader zou hem dan koralen steden, gouden paleizen en kristallen bergen schenken. Hij zou later heersen over het rijk der vissen en schelpdieren, en alle watergeesten en zeemeerminnen zouden hem gehoorzamen. Sadko zei echter dat hij niets van dit alles begeerde en dat hij weer naar de aarde moest terugkeren.

De tsaar vond zijn dochter de volgende morgen in tranen, terwijl zij snikte: "Vader, laat Sadko weer vertrekken; hij kan hier niet gelukkig worden en ik wil u niet verlaten. Maar schenk hem, vóór hij vertrekt, mijn bruidsschat: twaalf schepen met goud, zilver en edelstenen."

Sadko nam afscheid van de tsaar, de tsarina, hun dochters en alle waternimfen, waarna hij op dezelfde manier als hij gekomen was door de tsarevitsj naar boven werd gebracht. Daar vond hij zijn matrozen terug die al die tijd geduldig op hem hadden gewacht, doch de hoop al hadden opgegeven hem ooit nog terug te zien.

Terwijl zij naar huis zeilden, zagen zij dat ze gevolgd werden door twaalf schepen, volgeladen met goud, zilver en edelstenen. Als door een onzichtbare macht gedreven volgden zij Sadko's schepen in dezelfde koers en met dezelfde snelheid. Eindelijk kwamen Sadko en zijn mannen in Novgorod aan, waar de hele bevolking was uitgelopen om hen te begroeten. Allerlei geruchten hadden de ronde gedaan en men vertelde dat Sadko nu de rijkste man van heel Rusland was.

Sadko vergat zijn belofte aan de heilige Nicolaas niet en het eerste dat hij deed was een kathedraal te laten bouwen, gewijd aan Nicolaas van Mosjaisk. Hij schonk zijn moeder en zijn familie rijke goederen en liet ook zijn bemanning delen in de buit. Voor zichzelf liet hij een groot paleis oprichten en hij trouwde spoedig daarna met een Russische vorstin. Niemand zou de praal en de schittering van dit huwelijksfeest kunnen beschrijven. Er waren vele Russische vorsten en edelen aanwezig met hun gehele hofhouding. Duizenden speellieden, goochelaars en acrobaten waren naar de stad gestroomd, waar het een drukte van belang was.

Te midden van al deze rumoerigheid zat de goeslispeler die Sadko als kleine jongen had ontmoet, nog steeds op een van zijn geliefde plekjes. Hij was heel oud geworden en zijn spel klonk beverig en zacht. Natuurlijk had hij ook over Sadko horen spreken, want iedereen had het over diens rijkdommen. Nooit had hij kunnen denken dat het zijn jonge vriend was, want iedereen sprak over Sadko de Koopman en niemand kende Sadko de Speelman meer. Zo stierf hij eenzaam en verlaten en werd in een armengraf begraven.

Ook niemand kan je vertellen op welke plek Sadko en zijn vrouw begraven zijn. Alleen de Sint-Nicolaaskerk staat er nog steeds en is met haar ronde, met goud bedekte koepels het pronkjuweel van de stad. Daarbinnen bevindt zich de beroemde icoon van de heilige aan wie de kerk gewijd is. Nog steeds branden de gelovigen kaarsen voor hem en slaan een kruis om hun gebed meer kracht bij te zetten.