Een sage uit Opheusden (Utrecht) over een heksenmeester.

De tekst is ontleend aan Jan de Vries: 'Het Volksgeloof', in: Jan de Vries, red; Volk van Nederland (Amsterdam 1943), p. 190. Het wordt aangehaald in K. ter Laan Folkloristisch Woordenboek (Den Haag 1949), pp. 141-142, en daaruit geciteerd in A.P. de Kleuver 'Gelooft u nog in toveren?', in het Gelders Dagblad van 16 december 1961. In soberder bewoordingen is het geval te vinden in Everard Gewin: Nederlandsch Volksgeloof (Zutphen 1925), p. 86: 'Ik houd het er voor, dat de haantooverij slechts zelden wordt beoefend en dan is het wel meestal op de manier zooals een aantal jaren geleden te Opheusden geschiedde. Een ongeveer driejarig kind was geruimen tijd ziek en men hield het voor betooverd. Een godsdienstig Protestantsch man van den Veluwzoom stopte een zwarte kip in een pot kokend water. Op de tafel lag een bijbel en achter de deur stonden stokken gereed om den eersten persoon die binnen zou komen, af te ranselen. Want dat zou de heks zijn; zoo is de voorstelling in dat volksgeloof. Niemand verscheen, maar wie later wel verscheen, was de politie die van het geval had gehoord. De schuldige werd door het gerechtshof te Arnhem veroordeeld tot een maand gevangenisstraf wegens diermishandeling (1918).'

Het oorspronkelijke bericht is als volgt: 'Heden stond voor het Gerechtshof te Arnhem in hooger beroep terecht R. van Olderen, boomkweker te Opheusden, die door de Rechtbank te Tiel den 21 Maart j.l. voorwaardelijk was veroordeeld wegens mishandeling van een dier. Het betreft hier de bekende bijgeloofzaak. Men had nl. een zwarte kip in een pot kokend water gestopt om daardoor een ziek kind, dat men geloofde dat betooverd was, te genezen. De beklaagde zegt, dat hij niet geloofde dat het iets hielp, maar hij heeft het gedaan omdat de ouders van het kind het vroegen. De beide ouders waren als getuigen gedagvaard. Zij verklaren dat hun kindje thans gestorven is. Door den President over hun bijgeloof onderhouden, zeggen ze, dat ze wel aan heksen gelooven. Door middel van een zwarte kip waren in Opheusden al meer kinderen genezen, en zij wilden alles doen om hun kind te redden. Er zijn wel een paar borrels gedronken, doch er is niet in den bijbel gelezen. De Advocaat-Generaal acht het feit van den beklaagde, die zelf er niet in geloofde doch een paar borrels had gekregen, ernstig. Z. Exc. meent dat de Rechtbank ten onrechte hier een voorwaardelijke straf heeft uitgesproken, en eischt, dat deze straf zal worden veranderd in eene niet voorwaardelijke gevangenisstraf van een maand.' (Arnhemsche Courant, vrijdag 3 mei 1918). In de landelijke pers verscheen hetzelfde bericht, vergelijk de Nieuwe Rotterdamsche Courant, en het Algemeen Handelsblad, van dezelfde datum.

Er zijn nog twee andere gevallen waar een zwarte kip bij te pas komt. Het eerste speelt zich af in Schotland, het tweede te Est (Eist?), waar een betoverde vrouw een zwarte kip levend kookte, en toen met haar hoofd boven de pan ging zitten, om de vrijkomende dampen te inhaleren. Uit de Volksverhalen uit Gooi- en Eemland en van de Westelijke Veluwe, (Amsterdam 1979), opgetekend door E. Heupers, wordt duidelijk, dat er een aantal variaties mogelijk is. Zegslieden uit Nijkerkerveen, Amersfoort, Soest, Oud-Loosdrecht, Renswoude, Bussum, Soesterberg, Barneveld, en Terschuur, vertellen de volgende mogelijkheden, die men bij het koken van een zwarte kip verwachtte: de heks komt, de betovering wordt verbroken zonder dat de heks komt, de heks krijgt brandwonden. Wanneer de pot langer dan een halve dag op het vuur zou staan, zou de heks overlijden. In één geval kwam de heks pas, als men na de kip ook nog de ontlasting van het betoverde kind op het vuur wierp. In geen enkel geval gebruikte men een bijbel.