Als je in de Dikke Van Dale het woord 'kenau' opzoekt, krijg je deze uitleg: Manwijf, vernoemd naar Kenau Simonsdochter Hasselaer, die tijdens het beleg van Haarlem in 1572 en 1573 moedig streed.

Een Kenau is dus een vrouw met haar op haar tanden. Hoe is Kenau Hasselaer zo beroemd geworden dat haar naam een soortnaam werd? Laten we naar het jaar 1573 gaan. Nederland was toen een stuk van een groot rijk met de Spaanse koning Philips II aan het hoofd. Nederland wilde onafhankelijk zijn en vocht een oorlog uit tegen de Spaanse overheersers: de Tachtigjarige Oorlog. Het is een heldhaftig hoofdstuk uit onze geschiedenis: de kleine Nederlanden tegen het grote Spanje; er waren veldslagen, er werd gemoord en verraad gepleegd en de Spanjaarden werden verslagen, dus er zijn prachtige verhalen over te vertellen. Een van die verhalen speelt in Haarlem, dat van december 1572 tot juli 1573 door de Spanjaarden belegerd werd. Het Spaanse leger had de stad compleet van de buitenwereld afgesloten. Er kon geen mens meer uit en er kwam geen kruimel eten in.

De Haarlemmers werden langzaam uitgehongerd. Dat was de enige manier om de stad te veroveren, want met gewoon vechten lukte het niet. De Spanjaarden hadden het modernste leger van die tijd, maar tegen een stelletje kaaskoppen konden ze niet op.

De stadsmuren van Haarlem waren bouwvallig en het leger van de stad stelde weinig voor, maar de Haarlemmers vochten als dolle honden. Zodra er een stuk stadsmuur in puin was geschoten, liep half Haarlem uit om de gaten te dichten en stormlopen op de muren werden heftig afgeslagen.

Oorlog was in die tijd nog mannenwerk, vrouwen mochten alleen de gewonden verzorgen, maar sommige Haarlemse vrouwen trokken zich daar niets van aan. Een van die vrouwen was Kenau Simonsdochter Hasselaer.

Volgens een schrijver die het beleg meemaakte, was Kenau 'een zeer mannelijke vrouw, met recht een mannin'. Met andere woorden: Kenau was een manwijf. Zij ging zó woest te keer op de stadswallen dat de Spanjaarden bang voor haar waren en elkaar griezelverhalen over haar vertelden.

In het Spaanse leger vochten veel Duitse huursoldaten. Dankzij hen werd Kenau een legende. Toen de huursoldaten thuiskwamen vertelden ze over die vreselijke Kenau die vocht als een echte kerel en onverslaanbaar was. Ze vuurde wapens af, gooide met speren en gooide kokende olie over de hoofden van de aanvallers. Zoals dat gaat met verhalen, werden Kenaus daden steeds meer aangedikt. In ieder verhaal werd de heldin Kenau woester. Uiteindelijk werd er verteld dat ze aan het hoofd had gestaan van een leger van driehonderd Haarlemse vrouwen en het duurde niet lang of Kenau was een legende. Al zo'n honderd jaar na het beleg, werd Kenau gebruikt als voorbeeld van hoe dapper vrouwen kunnen zijn. De verhalen over Kenau zijn natuurlijk geweldig overdreven. Kenau zal best dapper zijn geweest, maar in Haarlem zelf vond men haar niet zo bijzonder. Haarlemmers die tijdens het beleg een dagboek bijhielden, hebben het niet één keer over haar heldendaden. Er is daarom een hele tijd gedacht dat Kenau een verzinsel was. Dat is niet zo. Ze heeft wel degelijk bestaan.

Kenau Hasselaar werd in 1526 geboren. Haar familie was rijk, deftig en belangrijk. Haar opa was bijvoorbeeld schout van Haarlem geweest.

Kenau trouwde met een scheepsbouwer en houthandelaar, Nanning Gebrandsz Borst. Officieel heette ze dus Kenau Borst. Haar man werd in 1566 lid van het Haarlemse stadsbestuur. Zoiets lukte alleen als je rijk en invloedrijk was. Zeven jaar later, tijdens het beleg leefde hij niet meer. Kenau was weduwe geworden. Ze had de scheepsmakerij eraan gegeven en handelde alleen nog in hout.

De weduwe Borst was een prima zakenvrouw en bovendien een lastige tante. Als iets haar niet zinde, deed ze haar tegenstander een proces aan. Veel van die processtukken zijn er nog: zij leveren het bewijs van Kenaus bestaan. Eén van die rechtbankverslagen zou een verklaring voor de verhalen over Kenau het manwijf kunnen zijn.

In het begin van 1573 verkocht Kenau een 'grote hoop eikenhout, namelijk balken en kromhout' aan de stad, die er een schip van bouwde om de vijand tegen te houden. De stad weigerde er later voor te betalen en nog in 1593 eisten Kenaus dochters het geld waar ze recht op hadden.

Kenau leverde dus hout aan de stad. Hout dat werd gebruikt om de stadsmuren te verstevigen. Waarschijnlijk ging ze regelmatig op de muren kijken hoeveel gaten er waren en dus hoeveel hout ze moest leveren. Je zou best kunnen bedenken dat ze bij die bezoekjes niet te beroerd was om een ketel kokende olie omlaag te gieten. Zeker zullen we het nooit weten, maar het kan.

Toen Haarlem zich in juli 1573 door hongersnood moest overgeven, vermoordden de Spanjaarden bijna alle legeraanvoerders. Tweeduizend belangrijke Haarlemmers werden verdronken in de rivier het Spaarne.

Kenau ontsprong de dans. Ze verdween uit de stad om een jaar later op te duiken in Arnemuiden. Daar werd ze waagmeesteres, geen onbelangrijk baantje. Ze had er overigens een hoop geld voor over om waagmeesteres te worden; dus het beleg van Haarlem had haar zeker niet arm gemaakt.

Het laatste wat we van Kenau weten, is dat ze vlak voor St. Jansdag (24 juni) 1588 vanuit Vlieland een brief naar haar dochters schreef. Daarna vertrok ze per schip naar Scandinavië, waarschijnlijk om handel te voeren. Wat er met haar is gebeurd, weet niemand. Het schip is nooit op haar bestemming aangekomen. Misschien verging het in een storm, misschien werd het overvallen door piraten. Een mysterieuze dood voor een mysterieuze heldin.

De heldhaftigheid van Kenau Simonsdochter Hasselaar is verzonnen. Toch is Kenau overal beroemd. Nog steeds kent de hele wereld haar. En wie heeft er nou gelijk, de hele wereld die zegt dat Kenau de kapitein van een regiment Haarlemse vrouwen was, of een stelletje bleekneuzen dat moppert dat er nergens bewijzen voor zijn?

Overigens pas acht jaar na Kenaus verdwijning, in 1596, betaalde de stad Haarlem de rekening voor het hout.